Dankzij de oogspiegel is de oogarts in staat het netvlies van het oog te bekijken door jouw pupil. Om zoveel mogelijk te kunnen bekijken, is het noodzakelijk om de pupil zo groot mogelijk te maken en te houden. Speciale druppels beïnvloeden de iris zodanig dat de pupil groot wordt en voorkomen het kleiner worden van de pupil, ondanks het felle lichtje van de oogarts. Dat felle licht is afkomstig van een lampje in het handvat van de oogspiegel en wordt via een spiegeltje in je oog geschenen. De druppels beïnvloeden niet alleen de pupilgrootte, maar ook het spiertje dat de brekingskracht van de lens varieert. Uitschakeling hiervan maakt lezen enige tijd na druppeling moeilijk tot onmogelijk. Het dragen van een zonnebril na dit onderzoek is dan raadzaam.

Normaal gesproken heeft de papil een geelrode kleur. Uitval van staafjes en kegeltjes gaat samen met een verandering van de zenuwvezels van de uitgevallen cellen en is zichtbaar als een verandering in kleur van de papil. Eerst wordt de papil bleker en in extreme gevallen tenslotte wasbleek. Vanuit de papil waaieren de bloedvaten uit over het netvlies. Soms zijn de bloedvaten nauwer dan normaal. Ook dit is, net als de verdwijning van zenuwvezels, een gevolg en niet een oorzaak van de ziekte. Vervolgens richt de oogarts de aandacht op het netvlies. Door het oog van de patiënt naar alle kanten te laten kijken kan het gehele netvlies door de verwijde pupil heen in beeld gebracht worden. De karakteristieke pigmentophopingen, waaraan Retinitis Pigmentosa zijn naam ontleent, komen hiermee in beeld. De pigmentaties vormen zwartbruine grillige figuren, vaak met kraaienpootjes of beenbalkjes vergeleken.

De donkeradaptatie is een maat voor de snelheid waarmee het netvlies zich aan de verschillende lichtsterktes in de omgeving kan aanpassen. Iedereen weet dat als je vanuit een helder verlichte ruimte een donkere kamer binnenstapt, je eerst helemaal niets ziet. Langzaam maar zeker zullen de voorwerpen in die donkere kamer echter duidelijker worden. De tijd die het het oog kost om deze aanpassing te volbrengen én de kleinste hoeveelheid licht die men in het donker nog net kan waarnemen, worden gemeten bij de donkeradaptatietest.
Het onderzoek vindt plaats met behulp van een soortgelijke bol als bij het gezichtsveldonderzoek. Ook nu weer ieder oog apart met je hoofd op de hoofdsteun en continue kijkend naar een klein lichtje in het midden van de bol. Eerst is het inwendige van de bol fel verlicht. Vervolgens wordt het licht in de bol uitgedaan (op het centrale lichtje waarnaar gekeken moet worden na). Je stapt als het ware een donkere kamer binnen. Nu wordt een testlichtje aangeboden, iets naast het centrale lichtje. Opnieuw moet je aangegeven of je het lichtje wel of niet waarneemt. Vlak nadat het licht is uitgegaan, is een fel lichtje nodig om wil je deze kunnen waarnemen. Naarmate het langer donker is geweest, zul je een zwakker lichtje sneller kunnen zien. Het oog past zich dan aan het donker aan. Het testlichtje wordt =hoewel steeds zwakker -toch nog waargenomen, totdat de grens is bereikt van de gevoeligheid van dat deel van het netvlies dat onderzocht wordt.

De waarneming in het donker is afhankelijk van het goed functioneren van de staafjes. Bij mensen met Ushersyndroom en Retinitis Pigmentosa bij wie de  staafjes zijn aantast, zal de uitslag van deze donkeradaptatietest dan ook vestoord zijn. Zowel de snelheid waarmee de aanpassing aan het donker plaatsvindt als de uiteindelijk bereikte grenswaarde is afwijkend. De aanpassin aan licht/donker verloopt veel langzamer en de lichtsterkte van het testlichtje dat uiteindelijk nog net waargenomen kan worden, ligt hoger d.w.z. het geteste deel van het netvlies is minder gevoelig. Mensen met een gestoorde donkeradaptatietest hebben meestal nachtblindheid als klacht.

Retina met pigmentophoping